Lễ kết nghĩa anh em: Nét đẹp văn hóa của đồng bào Ê Đê

Đồng bào Ê Đê sinh sống tại các tỉnh Tây Nguyên có phong tục, tập quán rất phong phú. Một trong những nghi lễ thể hiện tinh thần cộng đồng rõ nét nhất của đồng bào là Lễ kết nghĩa anh em.

Mấy năm trước, anh Y Dao và Y Nhim ở xã Ea Tar huyện Cư M’gar, tỉnh Đắk Lắk đã tình cờ quen biết nhau. Quá trình cùng kết thân 2 anh thấy hợp nhau và mong muốn gắn bó làm anh em một nhà nên nay nhờ thầy cúng và dân làng cùng gia đình chứng nhận. Tại buổi lễ 2 anh rất xúc động vì từ nay trở đi hai anh có thêm người anh em mới, gia đình 2 bên có thêm những người con.

Lễ kết nghĩa anh em của 2 anh là một trong số vô vàn những đôi bạn kết nghĩa trong cộng đồng người Ê Đê. Theo già Y Thôn Niê, xã Ea Tar, lễ kết nghĩa anh em mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, là nét đẹp văn hóa trong đời sống của người Ê đê: “Kết nghĩa anh em theo truyền thống của người Ê đê rất quan trọng, đã kết nghĩa thì từ nay trở đi họ là anh em mãi mãi cho đến khi chết đi, thậm chí hai bên gia đình sẽ duy trì mối quan hệ này mãi mãi về sau”.

Theo truyền thống của đồng bào Ê Đê, lễ kết nghĩa anh em trên tinh thần hoàn toàn tự nguyện, không vụ lợi. Đó là sự kết nghĩa giữa 2 người bạn, nhưng cũng có thể là giữa các buôn làng với nhau, để sau khi kết nghĩa, mối quan hệ sẽ càng thêm gắn bó, khăng khít, hỗ trợ, giúp đỡ nhau trong cuộc sống. Đặc biệt, không những bạn mà ngay cả con cái của họ, thậm chí cả anh em họ hàng đôi bên cũng gắn bó với nhau như người một nhà, tạo nên tình đoàn kết keo sơn.

Lễ kết nghĩa thường được tổ chức ở một trong hai nhà của 2 người được kết nghĩa. Trước khi tổ chức lễ kết nghĩa, chủ nhà chuẩn bị 10 ché rượu cần, 1 con heo, 2 con gà, gạo, nếp và các gia vị. Người được kết nghĩa có mặt trước 5h sáng chứng kiến chủ nhà mổ heo, chuẩn bị các lễ vật, buộc ché rượu cần, gùi nước, chặt lá chuối...

Và có một lễ vật không thể thiếu trong lễ kết nghĩa anh em là những chiếc vòng đồng. Bởi, đối với người Ê Đê ở Tây Nguyên, chiếc vòng đồng vừa mang yếu tố văn hóa, vừa mang yếu tố tâm linh gắn với các nghi lễ vòng đời của con người, việc sử dụng vòng đồng vừa là trang sức, vừa là vật chứng trong các lễ cúng, lễ kết nghĩa, lễ cưới… Không những thế, những người già Ê Đê còn cho biết, những lần được cúng đeo vòng đồng là một dấu mốc quan trọng, đánh dấu giai đoạn hay thời khắc ý nghĩa trong cuộc đời. Vòng đồng như một vật chứng để thần linh phù hộ, che chở cho người được làm lễ. Trao chiếc vòng đó để biết gia đình thân thiết của người được cúng. Chiếc vòng đó không bao giờ mất đi. Nếu để mất vòng thì nhiều điều không hay, rủi ro sẽ đến…

Lễ kết nghĩa anh em thường được tổ chức trong căn nhà truyền thống của người Ê Đê. Khi mọi người đã quây quần đông đủ, tiếng cồng chiêng vang lên báo hiệu nghi lễ bắt đầu, mọi người ổn định chỗ ngồi theo phong tục, phụ nữ được ưu tiên ngồi bên phía Nam của căn nhà, còn đàn ông ngồi bên phía Bắc, không khí buổi lễ diễn ra thật thiêng liêng, ấm áp. Đặc biệt, trong quá trình thực hiện nghi lễ, mọi người không được phép nói tục và không được làm những gì mà chưa được chủ lễ cho phép.

Người được kết nghĩa ngồi bên mâm cơm cúng và các lễ vật để thầy cúng tiến hành nghi lễ. Sau lễ cúng, người được kết nghĩa sẽ được các thành viên, người thân họ hàng trong gia đình chủ nhà lần lượt đến trao tặng vòng đồng. Sau đó, tất cả mọi người củng thưởng thức rượu cần chung vui. Có một điều đặc biệt lưu ý là sau khi đã kết nghĩa, điều kiêng kị nhất là mọi người không được cãi nhau, xích mích, quậy phá. Nếu người nào vi phạm sẽ bị phạt 2 - 3 con heo hoặc 1 con trâu hay 1 con bò.

Lễ kết nghĩa anh em được người Ê Đê trân trọng, gìn giữ và lưu truyền qua nhiều thế hệ, mang ý nghĩa tốt đẹp, mong muốn mọi người sống chan hòa thân thiết, gắn bó với nhau như anh em một nhà, cùng chia sẻ, giúp đỡ nhau vượt qua mọi khó khăn để xây dựng buôn làng ngày càng no ấm, giàu đẹp.