Liệu pháp cứu vùng cà phê già cỗi ở Tây Nguyên

3 - 4 năm cho đất nghỉ, thêm 3 năm kiến thiết cơ bản, rồi chi phí cải tạo đất cao, rủi ro bệnh hại lớn… đang là những lực cản lớn trong việc đảm bảo năng suất, chất lượng cà phê Tây Nguyên. Mấy năm gần đây, với các chế phẩm sinh học của mình, Cty cổ phần Thanh Hà (Hà Nội) đã gia nhập “sới vật” tái canh cà phê. Kết quả thử nghiệm tại các vùng trọng điểm cho thấy những tín hiệu rất khả quan.

Cà phê: Tái canh là… chết yểu!

Chỉ tính riêng tại huyện Cư M’gar, huyện có diện tích cà phê lớn nhất tỉnh Đắk Lắk: Trong tổng diện tích hơn 36.000ha cà phê, có tới 20.000ha cà phê đã ở độ tuổi 25, hiệu quả kinh doanh giảm xuống rất thấp. Ông Trương Văn Chỉ, Phó Chủ tịch UBND huyện Chư M’gar cho rằng: “Tái canh cà phê đang là việc làm cần thiết, vừa cấp bách, vừa có tính chiến lược lâu dài, nhưng lại là vấn đề nan giải đối với địa phương”. 

Vườn cà tái canh “đẹp như mơ” cửa ông Nguyễn Hồng Minh, ở thôn 7, xã Ea B hốc, huyện Chư Quynh.

Để hiểu rõ những nan giải mà ông Chỉ đề cập, theo sự giới thiệu của Trạm Khuyến nông huyện và Hội nông dân một số xã, chúng tôi đi thăm nhiều mô hình tái canh, như nhà Ama Xoan ở xã Chư M’Gar, nhà ông Nguyễn Văn Hóa ở xã Quảng Tiến… tỷ lệ cây sống năm thứ tư chỉ đạt 20%. Các hộ dân phải dựa vào hoa màu trồng trong vườn là chính, cà phê không thu được bao nhiêu. Các mô hình khác, ở năm thứ 2, thứ 3, tỷ lệ chết cũng đã lên tới 30 hoặc 50%. Đây cũng là thực trạng chung của toàn huyện. Ông Phạm Trí Thức, Trạm trưởng Trạm Khuyến nông huyện Chư M’gar cho biết: “Chúng tôi đã điều tra ở tất cả các xã, thị trấn trong huyện thì việc tái canh cà phê thất bại từ 60 đến 70%. Đại đa số vườn cây tái canh chỉ sinh trưởng tốt đến năm thứ 3, sau đó tàn lụi dần”.

Bệnh già khó tránh

Theo thống kê của Viện Khoa học Nông - Lâm nghiệp Tây Nguyên, trong số hơn 450.000ha cà phê của khu vực, hiện có khoảng 100.000ha bị già cỗi (hơn 20 năm tuổi), năng suất dưới 1,5 tấn/ha, không có khả năng phục hồi hay ghép cải tạo. Dự tính, đến năm 2020, hơn 70% diện tích cà phê ở khu vực này cũng sẽ lâm vào tình trạng tương tự, đòi hỏi phải nhổ bỏ để trồng lại (gọi là tái canh). Thế nhưng, theo tiến sĩ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng, tái canh cà phê ở đâu cũng khó như nhau, với nguồn sâu bệnh tích lũy trong đất qua mấy chục năm canh tác. Nguy hiểm nhất trong số này là tuyến trùng hại rễ. Theo tiến sĩ Báu, với những vườn không bị nhiễm tuyến trùng, đất phải được nghỉ ít nhất 2 năm, còn nếu có tuyến trùng, thời gian nghỉ có thể lên 4 năm. Trong thời gian đó, nhà nông không được trồng các loại cây lấy củ, như sắn, khoai lang, làm đất thêm bạc màu và nhiễm nhiều mầm bệnh. Thay vào đó, chỉ được trồng các loại cây họ đậu.

Vấn đề đặt ra là đậu có giá trị kinh tế thấp. Mỗi ha chỉ được tối đa 35 triệu đồng/năm, không nuôi nổi nhà nông trong thời buổi thóc cao gạo kém này. Ngay cả các doanh nghiệp, cũng chỉ dám chuyển đổi dưới 100ha. Kế hoạch chuyển đổi cho năm 2015 đã phải hoãn tới sau năm 2020, cũng là vì không chịu nổi chi phí cho 4 đến 6 năm, vừa để đất nghỉ vừa để kiến thiết cơ bản vườn cây.

Thanh Hà và việc tìm “thuốc” cho tái canh

Là một trong những người trong cuộc đồng hành với nhà nông tái canh cà phê trong mấy năm qua, ông Nguyễn Anh Kết, Tổng Giám đốc Cty CP Thanh Hà cho biết: Mấu chốt của việc tái canh cà phê là phải giảm được thời gian đất nghỉ, mà vẫn đảm bảo an toàn vườn cây trước nguy cơ bệnh hại.

Cũng theo ông Kết, tất cả những vùng đất đã trồng cà phê, ít hay nhiều đều có tuyến trùng gây bệnh, nên việc rút ngắn thời gian nghỉ của đất lại càng khó, cần có giải pháp riêng: vừa nâng cao sức đề kháng của cây, vừa ức chế sự phát triển của mầm bệnh.

Sử dụng  chế phẩm sinh học N-H, A-H của công ty Thanh Hà, vườn cà phê già của ông Phạm Văn Hùng, ở thị trấn Phước An, huyện Krông Pách đã “trẻ lại”.

Để thực hiện ý tưởng này, Cty Thanh Hà đã đưa các chế phẩm sinh học của mình, như A-H; N-H ứng dụng vào các vườn tái canh ở Krong Buk, Chư M’Ngar, Krong Pách, Chư Quynh và Ea Kar. Kết quả cho thấy, tại thôn 7, xã Ea Bhốc, huyện Chư Quynh, ông Nguyễn Hồng Minh sử dụng chế phẩm sinh học A-H; N-H cho 4 sao cà phê tái canh đang bị vàng lá. Sau hơn 1 năm, vườn cà phê của ông đã đẹp đều, đã cho thu hoạch vụ bói với năng suất gần 2 tạ/sào.

Tương tự, là trường hợp ông Vương Đức Hợi (thôn 8, xã Cưni, huyện Ear ka). Ông Hợi tái canh 1ha cà phê. Năm đầu tiên tái canh, phát triển tốt nhưng 2 năm sau, bắt đầu vàng lá. “Tôi nhổ thử lên thì rễ cây bị cong lên, không bám được vào đất. Các anh bên nông nghiệp bảo do tôi không luân canh, đất nhiễm tuyến trùng gây nên. Sau khi dùng N-H; A-H của Cty Thanh Hà thì bệnh long gốc, vàng lá của cây cà phê chấm dứt, vườn xanh tốt trở lại. Sang năm, gia đình tôi sẽ được thu hoạch lứa cà phê tái canh đầu tiên”- ông Hợi cho biết.

Các trường hợp khác: Chị Nguyễn Thị Lương, anh Nguyễn Văn Huế (ở xã Quảng Tiến, huyện Cư M'gar), ông Phạm Văn Hùng ở khối 9 thị trấn Phước An, huyện Krông Pak, cũng đều thành công khi dùng chế phẩm N-H và A-H của Cty Thanh Hà.

Không chỉ đối với cà phê tái canh, Thanh Hà còn dùng chế phẩm của mình để kéo dài tuổi thọ các vườn cây và đều cho kết quả rất tốt. Và những thử nghiệm này của Thanh Hà đều có sự kết hợp với các đơn vị khuyến nông cơ sở, nhằm đánh giá kết quả thật khách quan. Qua thực tế hơn 1 năm dùng các chế phẩm của Thanh Hà tại các vườn cà phê già cỗi trong huyện, ông Trương Văn Cao, Trạm trưởng Trạm khuyến nông huyện Krông Pách cho biết: “Về lâu dài, tất nhiên vẫn phải tái canh, nhưng trước mắt hiệu quả ban đầu ở các mô hình áp dụng chế phẩm sinh học N-H; A-H của Cty Thanh Hà để kéo dài vườn cà già cỗi là rất khả quan. Chúng tôi đang triển khai nhân rộng”.

Mỗi năm cà phê Tây Nguyên đem về kim ngạch xuất khẩu trên dưới 2 tỷ USD, là chủ lực kinh tế của hơn 5 triệu dân trên vùng đất này. Nhưng nếu cứ để cà phê ở đây già đi mà không tái canh, hoặc cứ tái canh để rồi thất bại, cà phê Tây Nguyên sẽ chỉ còn lại vị đắng. Chế phẩm sinh học N-H; A-H của Cty Thanh Hà, với những hiệu quả bước đầu rất rõ ràng của nó, nếu được kiểm chứng và nhân rộng, sẽ tháo gỡ một phần quan trọng những bế tắc của việc tái canh cà phê, đảm bảo sự bền vững lâu dài của loại cây đã gắn bó hơn nửa thế kỷ, làm nên một phần quan trọng trong hương sắc cao nguyên bazan./.

Các chế phẩm của Cty Thanh Hà không chỉ thích hợp cho cây cà phê mà có thể sử dụng cho nhiều loại cây trồng khác. Sản phẩm công nghệ cao, thân thiện với môi trường và giá thành không quá đắt này đã mở thêm cơ hội cho bà con nông dân trong việc lựa chọn sản phẩm phù hợp cho canh tác của gia đình. 

Ông Phạm Văn Hùng, tổ dân phố 9, thị trấn Phước An, huyện Krông Pách có nửa ha lúa bị bệnh vàng lùn, đang không biết dùng thuốc gì để chữa trị thì ông được cán bộ kỹ thuật của Cty Thanh Hà hướng dẫn dùng chế phẩm N-H, A-H để phun. Một thời gian sau ruộng lúa xanh tốt trở lại và kết quả vẫn đạt năng suất như các vụ trước.

Ông Trịnh Xuân Điền, thôn 2, xã Ea B’Hôk, huyện Chư Quynh dùng chế phẩm N-H, K-H cũng đã cứu được 6 sào tiêu 5 năm tuổi đang đứng trước nguy cơ phải phá bỏ vì ông phun nhầm thuốc diệt cỏ làm tất cả nhánh tiêu đều bị long đốt, cành, trái đều bị rụng hết. Sau một năm dùng chế phẩm phục hồi vườn cây, vụ tiêu này, gia đình ông thu hoạch được 3 tấn./.