Trung Quốc khám phá tiềm năng hợp tác với khu vực Châu Đại Dương

Đây là chuyến thăm New Zealand và Australia đầu tiên của Thủ tướng Trung Quốc kể từ năm 2017. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiếm cho biết, Trung Quốc hy vọng chuyến đi này sẽ tăng cường liên lạc, tin cậy, hợp tác, củng cố tình hữu nghị và thúc đẩy mối quan hệ Trung Quốc-New Zealand phát triển lành mạnh và ổn định. Với Australia, chuyến thăm của Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường đánh dấu một bước tiến lớn mới theo hướng cải thiện quan hệ song phương giữa Trung Quốc và Australia.

Quan hệ thương mại quan trọng song không làm lu mờ các vấn đề khác

Trong bối cảnh nền kinh tế đang gặp nhiều khó khăn do lạm phát tăng cao, việc thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại rất quan trọng đối với New Zealand khi Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của nước này, là nơi tiêu thụ khoảng 30% lượng hàng hóa xuất khẩu của New Zealand. Thủ tướng New Zealand Christopher Luxon khẳng định giữa nước này và Trung Quốc còn nhiều dư địa hợp tác trong các lĩnh vực như thương mại, năng lượng và biến đổi khí hậu cũng như kết nối người dân. Tuy nhiên, New Zealand sẽ hợp tác với Trung Quốc trong những lĩnh vực có chung mối quan tâm.

Mặc dù quan hệ kinh tế quan trọng như vậy nhưng New Zealand không vì lĩnh vực này mà làm lu mờ các vấn đề khác và điều này đã được Thủ tướng New Zealand Christopher Luxon đề cập khi cho biết giữa hai nước còn tồn tại “khác biệt và bất đồng” và New Zealand “không ngần ngại khi nói về vấn đề này”. Phát biểu của Thủ tướng New Zealand Luxon cho thấy, New Zealand đang dần thay đổi cách tiếp cận với Trung Quốc.

Không chỉ quan trọng với New Zealand, Trung Quốc cũng là đối tác thương mại lớn nhất của Australia với tổng kim ngạch thương mại 2 chiều đạt 230 tỷ AUD vào năm 2023. Mặc dù khẳng định tầm quan trọng của mối quan hệ thương mại và luôn muốn đẩy mạnh hơn nữa quan hệ trong lĩnh vực song Australia đã không chỉ tuyên bố mà còn nhiều lần hành động cho thấy rằng nước này không vì quan hệ thương mại mà làm lu mờ các vấn đề khác trong quan hệ với Trung Quốc.

New Zealand dần thay đổi cách tiếp cận với Trung Quốc

Kể từ khi New Zealand có chính quyền mới vào tháng 11/2023, cách tiếp cận của nước này với Trung Quốc đã có những thay đổi nhất định, theo hướng, không né tránh những khác biệt trong lúc tiếp tục nỗ lực đẩy mạnh quan hệ thương mại. Nếu như trước kia vì không muốn làm ảnh hưởng đến quan hệ với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của nước này thì nay New Zealand đã đặt các vấn đề khác biệt lên ngang hàng với tầm quan trọng của quan hệ thương mại, và điều này được thể hiện rõ qua 3 động thái.

Thứ nhất là New Zealand công khai bày tỏ mong muốn và bắt đầu tìm hiểu về trụ cột 2 của AUKUS là hợp tác về chia sẻ công nghệ cao ngay trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên đến thăm Australia của Thủ tướng New Zealand Christopher Luxon vào tháng 12/2023.

New Zealand đã quyết định làm vậy cho dù biết rằng Trung Quốc phản đối mạnh mẽ AUKUS vì cho rằng cơ chế này gây đối đầu và tăng nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân. Đại sứ Trung Quốc tại New Zealand Vương Tiểu Long cũng đã cảnh báo trụ cột 2 của AUKUS không chỉ đơn thuần là chia sẻ công nghệ mà là để phục vụ trụ cột 1 vì vậy việc tham gia trụ cột 2 của AUKUS được Trung Quốc coi là chọn bên. Điều này cho thấy, New Zealand kiên định thực hiện quyền tự chủ trong chính sách ngoại giao, quốc phòng bất chấp việc làm này khiến Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của nước này lo ngại. Hành động của New Zealand cũng cho thấy thương mại không còn là ưu tiên hàng đầu trong quan hệ giữa nước này với Trung Quốc.

Thứ hai là việc nước này bắt đầu công khai công nhận những khác biệt trong quan hệ với Trung Quốc và không ngại đề cập các vấn đề này. Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao New Zealand Winston Peters cho biết, trong cuộc gặp với Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị vào tháng 3/2024 vừa qua và tại cuộc họp báo sau đó, ông không ngần ngại khẳng định sự khác biệt trong quan hệ với Trung Quốc trong vấn đề nhân quyền hay lo ngại của New Zealand về căng thẳng ở Biển Đông hay Eo biển Đài Loan song cho biết New Zealand sẽ đối thoại với Trung Quốc về những khác biệt này.

Thứ 3 là chính sách đối ngoại của New Zealand bắt đầu tiến gần hơn với chích sách của Australia và Mỹ. Nếu như trước kia New Zealand thường tránh không đề cập những vấn đề không liên quan trực tiếp đến lợi ích của mình thì nay Thủ tướng New Zealand Christopher Luxon công khai bày tỏ quan ngại sâu sắc trước những diễn biến gần đây ở Biển Đông trong lúc Trung Quốc và Philippines đang gia tăng căng thẳng trong khu vực này.

Củng cố niềm tin và gia tăng sự gắn kết với Australia

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường thăm Australia trong bối cảnh quan hệ giữa hai nước đang từng bước được cải thiện, trong đó quan hệ thương mại có sự chuyển biến rõ rệt với việc Trung Quốc mở cửa trở lại đối với một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Australia như than đá, lúa mạch, rượu vang và gần đây là thịt bò.

Các nhà lãnh đạo hai nước cũng thường xuyên gặp mặt bên lề các diễn đàn đa phương và năm ngoái, Thủ tướng Australia cũng đã tới thăm Trung Quốc. Tuy vậy, giữa hai bên vẫn còn những bất đồng và va chạm và điều này đã được Australia thẳng thắn bày tỏ mỗi khi có vấn đề phát sinh như các vụ va chạm giữa quân đội Australia với quân đội Trung Quốc khi Australia hoạt động tại Biển Đông hay việc Trung Quốc bắt giữ và tuyên án tử hình một nhà văn Australia gốc Trung Quốc cũng đã được Australia công khai đề cập.

Thực tế này đã cho thấy rõ mặc dù hai nước đang rất nỗ lực để thúc đẩy hợp tác trong những lĩnh vực có lợi ích chung song Australia cũng không phớt lờ những khác biệt và mâu thuẫn trong nhiều vấn đề mang tính chiến lược. Vì vậy, chuyến thăm Australia của Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường có thể coi là một động thái tiếp theo nhằm củng cố lòng tin và gia tăng sự gắn kết giữa hai nước.

Tương lai mối quan hệ Trung Quốc với New Zealand và Australia

Ảnh hưởng của Trung Quốc trên thế giới và trong khu vực Châu Á cũng như Nam Thái Binh Dương đang gia tăng. Australia và New Zealand cũng không phủ nhận điều này và cũng muốn duy trì quan hệ tốt với Trung Quốc để đảm bảo thị trường cho hàng hóa của mình cũng như ổn định môi trường chiến lược cho sự phát triển của đất nước.

Tuy vậy, điều mà hai nước này muốn đó là sự can dự không mang lại chia rẽ, bất ổn và đóng góp vào sự thịnh vượng chung của khu vực. Và điều này đã được Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao New Zealand Winston Peters khẳng định vào tháng trước khi cho biết “Trung Quốc đã hiện diện ở Thái Bình Dương trong một thời gian dài nhưng chúng tôi lo ngại sâu sắc trước việc gia tăng can dự vào vấn đề an ninh ở Thái Bình Dương” và khẳng định nước này “không muốn chứng kiến những diễn biến gây bất ổn cho các cơ chế và thỏa thuận đã tồn tại từ lâu và góp phần vào việc củng cố an ninh khu vực” và rằng, mọi sự can dự vào khu vực cần phải đặt ưu tiên của khu vực lên trên, nhất quán với những thông lệ đã được thiết lập và ủng hộ các cơ chế khu vực, trong đó có Diễn dàn các quần đảo Thái Bình Dương.

Tuyên bố của New Zealand cho thấy có sự lo ngại trong khu vực trước sự can dự ngày càng tăng của Trung Quốc. Tuy vậy, New Zealand cũng như Australia sẽ vẫn duy trì cách tiếp cận cởi mở, không né tránh và chọn cách đối thoại về những khác biệt đồng thời đẩy mạnh hợp tác trong những lĩnh vực có lợi ích chung. Và điều này được Australia tóm tắt trong nguyên tắc: hợp tác trong những vấn đề có thể, không đồng ý ở những vấn đề buộc phải làm vậy và kết nối vì lợi ích quốc gia.

Trên tinh thần này, cả Australia và New Zealand đều nỗ lực thúc đẩy hơn nữa quan hệ thương mại với Trung Quốc trong lúc tìm cách đa dạng hóa thị trường để ngày càng giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Bên cạnh đó, trong quan hệ với Trung Quốc, hai nước này cũng sẽ duy trì đối thoại trong các khác biệt, né tránh những đối đầu không cần thiết, không để quan hệ thương mại làm lu mờ các vấn đề khác và sẵn sàng lên tiếng để bảo vệ lợi ích quốc gia. Tinh thần này không phải là mới và nhưng sẽ được cả Australia và New Zealand tiếp tục thể hiện trong chuyến thăm hai nước này của Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường.